ელენე ხოშტარია საქართველოს პარლამენტის წევრია. დაამთავრა მოსკოვის საერთაშორისო ურთიერთობების სახელმწიფო ინსტიტუტი საერთაშორისო უსაფრთხოების განხრით. 2004 წლიდან საერთაშორისო ურთიერთობების კოორდინატორი, საერთაშორისო ურთიერთობათა დეპარტამენტის უფროსი შსს-ში, საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტისა და ევრო-ატლანტიკური ინტეგრაციის უფროსის მოადგილე; 2007-2012 წწ. ევროპული და ევრო-ატლანტიკური ინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის პირველი მოადგილე; 2012-2016 წწ. "საქართველოს რეფორმების ასოციაცია“ GRASS, დამფუძნებელი და ანალიტიკოსი.
ნინო ბექიშვილი: - საქართველოს პარლამენტში 150 დეპუტატიდან მხოლოდ 24 ქალია. თვითმმართველობის ორგანოებში ქალთა მონაწილეობა კიდევ უფრო დაბალია. მთელი ქვეყნის მასშტაბით მხოლოდ ერთი არჩეული ქალი მერი გვყავს. მიგაჩნიათ თუ არა ეს ვითარება პრობლემად?
ელენე ხოშტარია: - რა თქმა უნდა, პრობლემაა, მაგრამ მნიშვნელოვანია ამ ვითარებას სწორი სახელი დავარქვათ. პარლამენტში ქალთა რაოდენობის ხელოვნურად გაზრდით, მაგალითად, კვოტირებით, ეს პრობლემა ვერ გადაწყდება. ჩვენს ქვეყანაში ქალებს სრულად რეალიზების საშუალება არ ეძლევათ, მარტო პარლამენტში და პოლიტიკაში კი არა, ზოგადად, ქალი საქართველოში საკუთარი ნების მიხედვით სრულყოფილად ვერ ცხოვრობს და ხვდება ბარიერები, რომლებიც საკანონმდებლო კი არა, უფრო საზოგადოებრივი და პოლიტიკურია. პოლიტიკაში დამკვიდრებული თამაშის წესები ზღუდავს ქალებს. ამიტომ, ყველაზე მნიშვნელოვანი, რა თქმა უნდა, ამ ბარიერების მოხსნაა.
- თქვენი პარტია და თქვენც გენდერული კვოტების წინააღმდეგი ხართ და არც ახლა დაგიჭერიათ მხარი კანონპროექტისთვის, რომელიც პარლამენტში 37,455 ამომრჩევლის ხელმოწერით შევიდა. ცნობილია, რომ კვოტა დროებითი ზომაა. თუ არა ამ დროებითმა ზომამ, სხვა რამ შეიძლება გაზარდოს ქალთა მონაწილეობა ქართულ პოლიტიკაში? როგორ შეიძლება შეიცვალოს დღეს არსებული ვითარება? რა დრო დასჭირდება ამ ცვლილებებს?
- კვოტების შესახებ ყველა ქვეყანაში მიდის ლეგიტიმური კამათი. ამგვარ დებატებში მეც ვმონაწილეობდი. კვოტები ქალებისთვის ზოგადად, დისკრიმინაციულია, თუმცა, ეს იდეოლოგიური ჩარჩო გვერდზე გადავდე და თუკი დისკუსია დამანახებდა, რომ კვოტირება წინგადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა, მაშინ მზად ვიყავი, მხარი დამეჭირა. პრობლემა ის კი არ არის, რამდენ ქალს შევიყვანთ პარლამენტში, არამედ ის, რომ პოლიტიკურ პარტიებში არ არსებობს თავისუფალი და დემოკრატიული კონკურენცია. ასეთი კონკურენციის არსებობის პირობებში ქალებს ბევრად მეტი საშუალება ექნებოდათ პარტიულ სიებში წინა ადგილებზე ყოფილიყვნენ. ახლა, კვოტირება რომც შემოვიღოთ, პოლიტიკური პარტიები სამი წლით ადრე კი არ დაიწყებენ ქალების ხელშეწყობას, არამედ, არჩევნებამდე ერთი თვით ან ორი კვირით ადრე სიებში მოხვდება პარტიის ლიდერის მიერ შერჩეული ადამიანების რაღაც რაოდენობა, სადაც იქნებიან ქალებიც, თუმცა, ამ ქალების ფასეულობები სულაც არ შეუწყობს ხელს ადამიანის უფლებების დაცვას. კონკრეტული ადამიანების დასახელება არ მინდა, მაგრამ არაერთხელ გვინახავს პარლამენტარი ქალები, რომელთა სიმრავლესაც არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს ქალების უფლებების დასაცავად. ჩვენ უბრალოდ სიმრავლე კი არ გვჭირდება, არამედ, გვჭირდება ისეთი ადამიანები პარლამენტში, რომელთა ფასეულობებიც ხელს შეუწყობს ადამიანის უფლებების დაცვას. ამისთვის აუცილებელი მგონია პარტიების დემოკრატიზაციის ხელშეწყობა. ვფიქრობ, თუკი არასამთავრობოების, საერთაშორისო ორგანიზაციების ძალისხმევას მივმართავთ სიების შედგენის დემოკრატიზაციისკენ, პარტიების დემოკრატიზაციისკენ, გაცილებით უკეთეს შედეგებს მივიღებთ. არის მაგალითები, სადაც კვოტირებამ არანაირი გავლენა არ მოახდინა ქალების უფლებების დაცვაზე, მაგალითად, აფრიკულ ქვეყნებში კვოტების შემოღების შემდეგ არჩეული ქალების რაოდენობა ბევრია, მაგრამ ეს რეალურ გავლენას ვერ ახდენს პოლიტიკურ პროცესის დემოკრატიზაციაზე.
- მაგრამ, არის ევროპული ქვეყნების მაგალითებიც, სადაც კვოტებმა წარმატებით იმუშავა.
- ჩვენ რომ ევროპული დემოკრატიის მსგავსი სისტემა გვქონდეს, მე შეიძლება დამეჭირა კიდეც მხარი კვოტებისთვის, გადავდებდი გვერდზე იდეოლოგიურ ამბავს, დავივიწყებდი, რომ კვოტით შესვლა პარალამენტში არ მსიამოვნებს. დემოკრატიულ ქვეყნებში, შეიძლება, ამას მართლაც ჰქონდეს აზრი – სადაც თავისუფლების ხარისხი მაღალია, იქ შეიძლება კვოტირებამ, როგორც დროებითმა ზომამ მართლაც იმუშაოს, რადგან განვითარებული დემოკრატიის ქვეყნებში პარტიის ლიდერები ვერ აირჩევენ ისეთ ქალებს, რომელთა მართვასაც მერე იოლად მოახერხებენ. ასეთია ჩემი მოსაზრებაა, თუმცა, ვფიქრობ, რომ ამ თემაზე კამათის გაგრძელება აუცილებელია. რასაც არასამთავრობოები აკეთებენ, მათ შორის, ისინიც, რომელებიც ჩვენ მწვავედ გვაკრიტიკებენ, სასარგებლო საქმეა, რადგან მუდმივად აცოცხლებენ ამ თემას, ეს კი ძალიან მნიშვნელოვანი მგონია.
- რა კეთდება თქვენს პარტიაში გენდერული თანასწორობის მისაღწევად? ვგულისხმობ როგორც შიდაპარტიულ ვითარებას, ასევე ქალ ამომრჩევლებთან მუშაობას. გაქვთ თუ არა ქალ ამომრჩევლებთან მუშაობის გაწერილი სტრატეგია?
- „ევროპული საქართველო“ ცდილობს დანერგოს გადაწყვეტილების მიღების და სიის შედგენის ახალი წესები, როცა აბსოლუტური თავისუფლება და უპირატესობაც კი აქვთ ქალებს. პარტიაში არ არსებობს ადამიანი, რომელიც ერთპიროვნულად მიიღებს გადაწყვეტილებას და მერე დანარჩენები ასრულებენ. გადაწყვეტილების მიღებაში ყველა მონაწილეობს, მათ შორის ის ქალებიც, რომლებიც პოლიტსაბჭოში არიან. სიის შედგენის დროს განმსაზღვრელია წინა არჩენების შედეგი და არა ვიღაცასთან სიახლოვე. ახლა, თვითმმართველობის არჩევნებზე ექსპერიმენტი გვქონდა, სია ფორმალური იყო და მაჟორიტარებში ვინც მეტი პროცენტი მიიღო, ის მოხვდა საკრებულოში. აქედან მხოლოდ ერთია ქალი, რომელიც ძალიან აქტიური და ძლიერი კანდიდატი იყო. მას ვერავინ შეზღუდავდა, იმიტომ, რომ წესი იყო გამჭირვალე. ოღონდ, ცხადია, მხოლოდ ეს არ არის საკმარისი და ქალებს ხელშეწყობა სჭირდებათ, განსაკუთრებით, რეგიონებში. „ევროპულ საქართველოს“ ბევრი ლიდერი ქალი გვყავს, მარტო სიის შედგენის დროს კი არა, ზოგადად, ხელს ვუწყობთ, რომ ქალი ლიდერები გვყავდეს ადგილებზე. ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს, ასეთი ქალები გვყავდა ზუგდიდში, რუსთავში, ოზურგეთში, ხაშურში... თბილისში ჩემი კანდიდატურის დაყენების ერთ-ერთი (და არა ერთადერთი) მიზეზი ისიც იყო, რომ ქალი კანდიდატი გვყოლოდა. ამ პრაქტიკით ხელს ვუწყობთ ქალი ლიდერების ჩამოყალიბებას. უბრალოდ იმას კი არა, რომ მეტი ქალი შევიყვანოთ არჩევით ორგანოში, არამედ იმას, რომ პარტიაში გვყავდეს ქალი ლიდერები. სამართლიანი თამაშის წესები ხელს უწყობს კონკურენციას. ამის გარდა, გვაქვს ქალთა ორგანიზაცია, გაერთიანებულები ვართ ევროპულ ქალთა ორგანიზაციაშიც, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია ის კონკურენციის პრაქტიკა, რაც პარტიაში დავნერგეთ.
- როცა ამომრჩევლებთან საუბრობთ, გიწევთ ფემინიზმზე ლაპარაკი? ამ სიტყვას ახსენებთ?
- არა, არ ვახსენებ, ამომრჩევლებთან როცა ვლაპარაკობ ქალთა უფლებებზე, ვცდილობ ვიხმარო ისეთი სიტყვები, რომელებიც მათთვის ორგანულია. ეს მარტო ამ საკითხს არ ეხება, ზოგადად, ჩვენ ხშირად ვლაპარაკობთ ტერმინებით, მაგალითად, ევროკავშირსა და ნატოზე, რომელიც თითქოს უცხოა და გარედანაა თავსმოხვეული. ამომრჩევლებთან ყოველთვის ვამბობ, რომ თუკი ქალების უფლებები შეზღუდული იქნება, ვერ გავხდებით წარმატებული, დემოკრატიული, ევროპული კეთილდღეობის სახელწიფო. ამაზე სულ ვლაპარაკობ, მეტიც, არაპოლიტიკურ შეხვედრებზე, მაგალითად, სუფრებზე, ვამბობ ხოლმე ისეთ რაღაცას, რაც შეიძლება ადგილობრივი კაცისთვის მიუღებელი იყოს, მაგალითად, იმას, რომ ჩემი შვილი მამას დაჰყავს ბალეტზე, ვამბობ იმიტომ, რომ ამან გამოიწვიოს დისკუსია და ამ დისკუსიაში ყოფითი მაგალითებით ვაჩვენო, რომ ეს ნორმალურია.
- 2016 წელს პარლამეტში ჩავარდა კანონი, რომელიც სისხლის სამართლის კოდექსში ფემიციდის მუხლის დამატებას და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში შრომითი ურთიერთობისას სექსუალური შევიწროების მუხლის შეტანას გულისხმობდა. მაშინ ნაციონალური მოძრაობა ბოიკოტის რეჟიმში იყო და არც ამ კანონისთვის არ მიუცია ხმა. 2018 წელს უკვე ფემიციდის 7 ფაქტი მოხდა, ბოლო სამ წელიწადში კი საქართველოში 76 ქალი მოკლეს. დღეს რას ფიქრობს თქვენი პარტია ამ საკითხზე? თუკი იქნება მსგავსი კანონპროექტი, დაუჭერთ თუ არა მხარს?
- აქაც ძალიან მნიშვნელოვანია სწორი ფორმულირება - ყველა ქალის მკვლელობა არ არის ფემიციდი, თუმცა, ქალებს ხშირად კლავენ სწორედ გენდერული ნიშნით. როცა წინა პარალმენტში ჩავარდა ფემიციდის კანონი, მე იქ არ ვყოფილვარ, თუმცა, მაშინაც ბევრი კითხვა არსებობდა იმ კანონთან მიმართებით. ლათინური ამერიკის ქვეყნებში მიღებულია ფემიციდის კანონი, მაგრამ ქალთა მკვლელობების რიცხვი მაინც იზრდება. ამიტომ, შინაარსზე უნდა ვიმსჯელოთ. დავიწყეთ მუშაობა და უკვე რამდენჯერმე შევხვდით შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლებს, რომ კანონმდებლობაში გენდერული ნიშნით მკვლელობა დამამძიმებელ გარემოებად შევიდეს. არსებითად, ესაა ფემიდიცის კანონი. ცალკე კანონი კი არ არის საჭირო, არამედ, კონკრეტული სანქციების გაზრდა, როგორც, ბევრ ევროპულ ქვეყანაშია, მაგალითად, საფრანგეთში. დისკრიმინაცია დღესაც დამამძიმებელი გარემოებად ითვლება, მაგრამ მოსამართლეები არ იყენებენ. ახლა, გენდერული ნიშნით მკვლელობას, როგორც დამამძიმებელ გარემოებას, ვამატებთ. კიდევ მთელი რიგი ინიციატივები გვაქვს, რომლებშიც შსს-სთან შეთანხმებას უკვე მივაღწიეთ. ჩვენ მივედით იდეებით და აღმოჩნდა, რომ იქაც იმავეს ფიქრობდნენ. არა აქვს მნიშვნელობა, ვინ გააკეთებს ინიცირებას, ნაწილს ალბათ, ჩვენ, ნაწილს – ისინი და კანონმდებლობაში ცვლილებები აუცილებლად შევა. დღეს ოჯახში ძალადობაზე რაღაც სასაცილო სანქციებია, მსხვერპლები დაცულები არ არიან და ეს უნდა შეიცვალოს.
- რა შეიძლება გაკეთდეს, გარდა სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის გამკაცრებისა, ფემიციდის მაქსიმალურად შესამცირებლად? როგორ ხედავთ სახელმწიფოს როლს? როგორ შეიძლება მოხდეს პრევენცია?
- პირველი, განათლება და ამ თემებზე ხმამაღლა ლაპარაკია, მაგრამ სამართლის გარეშე განათლება ვერაფერს მოიტანს და განათლების გარეშე ვერც სამართალი დაარეგულირებს. ჩვენ თუ ამ ჩარჩოში ვიქნებით, რაშიც დღემდე ვართ - რომ ოჯახში ძალადობა არ არის სახელმწიფოს საქმე და კერძო ამბავია, ეს საშიში სტერეოტიპები თუ არ დავანგრიეთ, მაშინ არაფერი შეიცვლება. კანონი აქამდეც იყო, მაგრამ პოლიცია არ რეაგირებდა, იმიტომ, რომ პოლიციელს სჯეროდა, რომ ქმრის საქმეა და რასაც უნდა, იმას უზამს ცოლს. შესაბამისად, განათლებაზე უნდა ვიზრუნოთ, ვფიქრობ, რეგიონებში მასიურად არის სამუშაო. ძალიან მნიშვნელოვანია სკოლაში ამ თემებზე საუბარი და სამოქალაქო აქტივიზმი. აქტივისტებს, რომლებიც რეგიონებში მუშაობენ, ძალიან ბევრი რამის გაკეთება შეუძლიათ. მეც დავდივარ რეგიონებში და ვიცი, როგორი დაბალია აღქმა იმისა, თუ რა არის ოჯახში ძალადობა.
- კიდევ ერთი პრობლემა, რომელზეც სულ ახლახან დავიწყეთ ლაპარაკი, სექსუალური შევიწროებაა. თქვენი აზრით, რა უნდა გაკეთდეს ამ პრობლემასთან გასამკლავებლად?
- ჩვენთან დღემდე დანაშაულად არ მიაჩნიათ სექსუალური შევიწროება. ხშირად, უმწვავეს საკითხებზე საზოგადოებაში არასწორი დისკუსია მიდის და მერე თემა კვდება. სექსუალურ შევიწროებაზე დისკუსია „დაჟინებულ მზერამდე“ დავიდა და ამ დროს დავკარგეთ დრო, რომ რეალური ცვლილებები მიგვეღო. გააჩნია, როგორ კანონს მივიღებთ. უბრალოდ რომ ჩაწერო, ისჯებაო, ეს იარაღს მისცემს ხელში პოლიციას, რაც ნამდვილად საშიშია. თუმცა, რაღაც ტიპის რეაგირება და ამ პრობლემის კანონმდებლობაში ასახვა საჭიროა. არანაკლებ მნიშვნელოვანია სექსუალურ შევიწროებაზე ლაპარაკი და აღიარება, რომ ეს პრობლემაა.
- როგორ უყურებთ ქალის წინაშე არსებულ გამოწვევების – სახლი, კარიერა, სილამაზის სტანდარტები - ამ სამის ურთიერთქმედებას? თავად რა გამოცდილება გაქვთ როგორც პოლიტიკოს ქალს?
- აქაც არის სოციალური ბარიერები, რომლებიც ქალებს ზღუდავს. ეს მთელი მსოფლიოს გამოწვევაა. საქართველოშიც გავრცელებულია სტერეოტიპი, რომლის მიხედვითაც ქალი, მორჩილი თოჯინაა, რომელიც აუცილებლად ცუდად ატარებს მანქანას (თუ საერთოდ, ატარებს), დადის და შოპინგობს, აუცილებლად ბევრი მაკიაჟი უსვია და ა. შ. ეს მეც შემხებია – თუ მაქებენ, ამბობენ – კაცური ტვინი აქვსო, თუ მლანძღავენ, უცილებლად იკითხავენ – ქალია ეს თუ კაციო. ოჯახის და კარიერის შეთავსების დილემა თითქმის ყველას წინაშე დგას, მაგრამ რახან ოჯახში ქალის ტვირთი ბევრად დიდია, ეს პრობლემა ქალებს უფრო მეტად უდგათ. აქ, ვფიქრობ, კონკრეტული წარმატებული მაგალითები ყველზე დიდი ბიძგის მიმცემია. როცა ვამბობ, რომ პოლიტიკაში ყოფნა არ ნიშნავს ოჯახის ვალდებულებებზე უარის თქმას, რომ შემიძლია, მაგალითად, ბავშვის ბაღის ზეიმის გამო პოლიტიკური კამპანია გავწყვიტო და თბილისში ჩამოვიდე, ან როცა ვამბობ, რომ მიყვარს საჭმლის კეთება, უკვირთ ხოლმე. გავრცელებული სტერეოტიპია, რომ რახან პოლიტიკაში ხარ, სახლში არაფერს აკეთებ. მთავარია, ქალს შეეძლოს თავისუფლად აკეთოს ის, რაც უნდა. რა თქმა უნდა, არსებობენ ოჯახები, სადაც ქალებს ხელს არ უწყობენ. ეს ფუფუნება ბევრ ქალს არა აქვს. მეც, დიდი ხანი გაშორებული ვიყავი ქმარს, მარტო ვზრდიდი შვილს და მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ გავთხოვდი მეორედ. მნიშვნელოვანია წარმატებული ქალების მაგალითები, რომლებმაც უნდა ილაპარაკონ და დაანახონ სხვა ქალებს, რომ ეს შესაძლებელია. ძლიერი ქალების მაგალითი ყოველთვის ახალისებს და ძალას მატებს სხვა ქალებს.